Het werd plots kerstmis, helaas slechts voor heel even
In 1914 legden Britse en Duitse soldaten hun wapens neer om op het grensgebied gezamenlijk Kerstmis te vieren.
De jaren erna woedde de Eerste Wereldoorlog veel harder.
Soldaten van beide kampen werden echter brutaler en meer meedogenloos.
Toch wordt er beweerd dat er in 1915 en 1916 ook sprake was van wapenstilstanden, zij het wel op kleinere schaal dan in 1914.
Op 26 december 2022, tijdens de herdenking "lichtjes op oorlogsgraven" op het kerkhof van Hamme, las Els Wauters daarover volgende tekst voor:
Meer dan 100 jaar geleden gebeurde er iets ongelofelijks.
Dit kerstverhaal willen we aan elkaar blijven vertellen, zeker in deze tijd.
Duizenden soldaten kwamen uit hun loopgraven en vierden samen Kerst.
Haat en vijandschap zitten niet in onze natuur; ze vormen slechts een dun laagje op een goed hart.
Toen de oorlog begon, dacht bijna iedereen dat het snel voorbij zou zijn.
Voor Kerstmis zijn we weer thuis, zegden de soldaten tegen hun geliefden. De zege zou toch niet lang uitblijven. Miljoenen soldaten marcheerden zingend naar het front.
Toen begon het, de catastrofe van de 20e eeuw. Want zonder de eerste wereldoorlog geen tweede.
Kerstavond valt boven de velden van Vlaanderen en Noord Frankrijk. De soldaten in de loopgraven maken zich onder helder maanlicht op voor weer een lange, vrieskoude oorlogsnacht. Overal ligt sneeuw en de maan verlicht het niemandsland tussen de loopgraven.
De wereldoorlog werd gevochten door gewone mensen. En net als ieder van ons snakten ze naar samenhorigheid en erkenning.
Maar gewone mensen kunnen elkaar ook verschrikkelijke dingen aandoen. Het is maar al te gemakkelijk om te vergeten dat die ander, in zijn loopgraaf honderd meter verderop, als 2 druppels water op jou gelijkt.
Toch was er in die wanhopige tijd ook en klein maar schitterend lichtpunt. In december 1914 ging de hemel even open en vingen duizenden een glimp op van een andere wereld. Even realiseerden ze zich dat ze bij elkaar hoorden als mensen, als broeders.
Naast de gruwel van de oorlog, denken we vandaag vooral terug aan de andere wereld van die Kerstavond.
Ja er is een alternatief:
Haat kan worden omgezet in vriendschap, vijanden kunnen elkaar de hand schudden.
Dat mogen we geloven, niet omdat we naief zijn, maar omdat het echt is gebeurd.
Wat is dat aan de overkant, nog geen 100 meter ver van ons vandaan.
Een voor een gaan lichtjes aan. Kijk er zijn lantaarns en fakkels en zelfs kerstbomen.
En luister eens: Stille nacht, heilige nacht.
Nooit eerder had dit lied zo mooi geklonken.
Die Kerst, de eerste van de eerste wereldoorlog zou het op de meeste plaatsen langs de loopgraven vrede zijn.
Een onaangekondigde, wilde vrede, waarbij gezworen vijanden, gezworen kameraden worden en met elkaar zingen, eten en bij verrassing ook voetballen.
Hoe de wapenstilstand precies tot stand kwam, wie het initiatief nam en hoe dat initiatief werd ontvangen, verschilde wat van plaats tot plaats.
Hoewel er aanvankelijk ook veel twijfel was, deden ze uiteindelijk bijna allemaal mee. Overal in niemandsland werden die avond handen geschud, verhalen uitgewisseld en werd er eer gebracht aan de kerstgedachte.
Dat er zelfs kerstbomen en lichtjes aanwezig waren, was geen toeval. De soldaten hadden zich goed voorbereid op een kerst aan het front. Ook het thuisfront hielp een handje mee door het opsturen van kerstvoorraad:
Er was pudding, chocolade, sigaretten. Er was bier en schnaps. Onderling werd er gedeeld en geruild. Er werden verhalen verteld en er werden foto’s gemaakt, alsof het één grote reunie was.
25 december
Er werd samen gegeten: aardappelen met bonen en vlees.
En er werd nog meer gezamenlijk gegeten, gedronken en gerookt.
De mannen wisselden adressen uit en beloofden elkaar ook na de oorlog nog te ontmoeten.
Waar muzikanten en instrumenten aanwezig waren, werden concerten gegeven.
En er kwam een voetbal te voorschijn uit de loopgraven. Snel ontspon zich een levendige wedstrijd. Hoe ongelooflijk prachtig en vreemd tegelijk.
Toch slaagde kerstmis , het feest van liefde en vrede erin om 2 gezworen vijanden toch even samen te brengen als vrienden.
Je zou het allemaal niet geloven, ware het niet dat het bewijs overweldigend is.
Talloze verslagen brengen het levend bewijs.
Stel je voor, zo stond in een dagboek, terwijl het thuisfront kalkoen eet, sta ik hier een praatje te slaan met mannen die ik een paar uur geleden nog probeerde te doden. zo wonderlijk en vreemd tegelijk.
Maar snel kwam de realiteit weer pijnlijk aan het licht: de soldaten zagen nog middenin de grote oorlog.
De legerleiding eiste dat de soldaten onmiddellijk de gevechten zouden hervatten.
Terwijl de kerstdagen nog niet eens voorbij waren, werd alweer gevochten.
Veel soldaten waren weinig happig voor zo een uitzichtloze strijd: een strijd tegen een vijand die tijdens de voorbije dagen een menselijk gezicht had gekregen.
De gevechten gingen weer door en uiteindelijk zou het overal in Vlaanderen en Noord Frankrijk weer oorlog worden en die oorlog ging bijna nog 4 jaar door en eiste miljoenen slachtoffers.
Kerst aan het front zou nooit meer worden als die ene kerst: om nooit te vergeten.
Vergeet uw doden niet onder het wuivend gras
Onder de wind van zoveel jaren
Vergeet uw doden niet
Wanneer de wolken dreigen
Vergeet ze niet
Zij kennen enkel ’t zwijgen
Gedenk uw doden
In alle diepe graven
Van vergetelheid
Vergeet uw doden niet
Kijk teder naar het menselijk vermogen tot liefhebben
Kijk teder naar tekens van vrede
Wens vrede voor elke vrouw, voor elke man
Die een ander mens beminnen kan.
Hartelijk dank Els Wauters voor deze tekst!
